Entrevista publicada a inicios de marzo de 2008 en el Boletín de la Facultad de Letras de la Universidad de Leiden, sobre el desarrollo de la Cátedra Andrés Bello de dicha Facultad durante el presente trimestre, la educación superior en Chile y el rol de los académicos en la sociedad.
Recursos asociados
Cátedra Andrés Bello – Universidad de Leiden

In februari en maart is de Chileense professor Jose Joaquin Brunner in Leiden in het kader van de Andrés Bello leerstoel voor Chili. Brunner, een van de voornaamste Chileense sociale wetenschappers, spreekt over de cursus die hij hier geeft, de ontwikkeling van Chili en zijn bezoek aan een universiteit van de ‘oude wereld’. “Een oude universiteitsstad is voor elke Latijns-Amerikaan een nieuwe belevenis.”
Wat is de Andrés Bello leerstoel?
Deze leerstoel van de opleiding Talen en Culturen van Latijns-Amerika (TCLA) is gewijd aan de studie van actuele Chileense onderwerpen binnen een bredere Latijns-Amerikaanse context. De stoel is genoemd naar Andrés Bello, de eerste rector van de oudste Chileense staatsuniversiteit, opgericht in 1842. Hij was zelf geboren in Venezuela, maar woonde en werkte in Santiago. Hij was een typische negentiende-eeuwse intellectueel: actief op veel verschillende gebieden. Zo schreef hij de eerste Chileense wetgeving voor de particuliere sector. Maar hij was ook een vermaard literatuurcriticus en hij werkte als diplomaat. Oftewel, hij was een belangrijk figuur voor de ontwikkeling van Chili in de negentiende eeuw.
Wat is uw eigen expertise?
Mijn vakgebied is de sociologie van onderwijs, waarvoor ik onderwijsstelsels en onderwijsbeleid vergelijk. Ik heb een uitgebreide ervaring met zowel de bestudering van deze onderwerpen als de praktische zaken die ermee samenhangen. Ik heb hier onderzoek naar gedaan en er in lesgegeven, maar ik heb ook regeringen in Latijns-Amerika bijgestaan in het ontwikkelen van hun hoger onderwijsbeleid. Dit heb ik ook gedaan in een aantal landen in Afrika, Centraal Azië en Oost Europa.
Hoe lang blijft u in Leiden?
Ik zal hier twee maanden zijn, in februari en maart. Ik geef tijdens deze maanden een cursus over de realiteit en problemen van en uitdagingen voor het onderwijs in Chili. In deze cursus kijk ik naar de socio-economische, politieke en culturele achtergronden van de recente onderwijshervormingen. De cursus richt zich op de belangrijkste gebeurtenissen in hedendaagse Chileense geschiedenis, maar dan vanuit het oogpunt van onderwijs.
Wat is er bijzonder aan Chili?
Chili is in veel opzichten een succesvol ontwikkelingsland met een opkomende economie die inmiddels internationaal concurrerend is. Het is halverwege in de ontwikkeling naar een land met hoge inkomens. Er wordt verwacht dat in de komende vijftien jaar Chili een inkomen per hoofd van de bevolking ontwikkelt dat even hoog is als dat van Portugal nu – Portugal staat hiermee onder aan de ladder in Europa.
Welke rol speelt onderwijs in die ontwikkeling?
Onderwijs is van belang voor de ontwikkeling van human capital – een term die staat voor de mogelijkheden die mensen hebben om problemen in hun dagelijks leven op te lossen, als actieve en productieve leden van de economie en de maatschappij. Ontwikkelingslanden hebben doorgaans een tekort aan human capital van goede kwaliteit en een solide onderwijsstelsel zou moeten zorgen voor de ontwikkeling hiervan. Daarnaast speelt onderwijs een rol in het stimuleren van democratisch burgerschap.
Een belangrijk onderwerp in Latijns-Amerika is de ongelijkheid in inkomen die ook een negatieve rol speelt in het onderwijs: een groot deel van de samenleving heeft lange tijd geen toegang gehad tot onderwijs. Een grote uitdaging is dus om iedereen deze toegang te geven, en er voor te zorgen dat het een goede internationale kwaliteit heeft. Een andere uitdaging is de opleiding van technici, professionals en onderzoekers, oftewel, human capital van een verder ontwikkeld niveau. In de cursus kijk ik naar hoe het onderwijs deze rollen vervult in Chili en Latijns-Amerika.
Hoe is het met het onderwijs is Chili gesteld?
Alle kinderen kunnen naar de basisschool en negentig procent maakt de middelbare school af. De toegang tot onderwijs is dus goed, wat een uitzonderlijke prestatie is voor een ontwikkelingsland. Wat nog steeds ontbreekt, is een homogene kwaliteit van het onderwijs. In de kwaliteitsverschillen komen de sociale verschillen nog steeds tot uiting: de verschillen kunnen gekoppeld worden aan de sociale achtergrond van de jongeren.
Wat leert u zelf tijdens deze cursus?
De groep studenten die ik lesgeef is zeer divers: de studenten komen uit veel verschillende landen. Dat op zich is al een belangrijke leerervaring voor mij. Ik leer ook veel over de universiteiten van de ‘oude wereld’. Hoewel Latijns-Amerikaanse universiteiten hun oorsprong hebben in de Spaanse universiteiten, zijn ze compleet anders dan de Europese universiteiten. In Latijns-Amerika is onderwijs aan de universiteit gespecialiseerd van de eerste dag af. En het graduate stelsel is nog steeds zwak, met uitzondering van Brazilië. Alleen Leiden heeft al elk jaar vier keer zoveel graduate studenten als heel Chili. Dit zijn enorme verschillen, die ook doorwerken in de onderzoeksmogelijkheden en kwaliteit van het onderwijs.
In Chili zijn de meeste universiteiten privaat, en niet van de staat zoals in het grootste gedeelte van Europa. Ten tweede moet je een erg hoog collegegeld betalen in voor zowel privé- als staatsuniversiteiten. De studenten die het niet kunnen betalen, kunnen gebruik maken van een leenprogramma dat gesubsidieerd is door de staat: ze kunnen lenen voor het collegegeld en afbetalen als ze afgestudeerd zijn. In Latijns-Amerika heeft alleen Chili zo’n programma voor leningen.
Waar houdt u zich nog meer mee bezig tijdens uw bezoek?
Terwijl ik hier ben, zal ik mijn reguliere bezigheden voortzetten, en ik zal een aantal spreekbeurten geven. Hierin wil ik de rol van de staat en marktwerking in het onderwijs benadrukken. Dat is iets waar de mensen hier weinig bekend mee zijn, in tegenstelling tot de VS en Chili, waar dit wel aan de orde is.
Een nieuw onderwerp waar ik onderzoek naar doe is het Bolognaproces: het Europese idee voor een gezamenlijk ‘gebied’ van hoger onderwijs en onderzoek, dat een stelsel moet creëren dat meekan op wereldniveau. In Latijns-Amerika hebben we als universiteiten een gezamenlijke achtergrond en dezelfde taal, maar alle universiteiten functioneren als aparte eilandjes, zonder contacten met andere universiteiten in de regio. Er is weinig mobiliteit tussen de universiteiten; we hebben niet zoiets als het ECTS systeem of een Erasmus programma. Ik zal dit Bolognaproces onderzoeken en kijken of we in Latijns-Amerika iets kunnen leren van deze ervaring.
Hoe ervaart u uw verblijf in Leiden?
Een oude universiteitsstad is voor iedereen uit Latijns-Amerika een nieuwe en speciale ervaring. Ik vind de omvang van de stad prettig en ook de manier waarop men werkt, meer ontspannen dan in Chili. In Chili is er een enorme druk op academici die een publieke intellectuele rol spelen. Je werkt 14 uur per dag, en dat overdrijf ik niet, en neemt deel aan het publieke debat en neemt taken in regeringen op je. Zo ben je niet alleen binnen je eigen universiteit actief, maar ook in de politiek. Je publiceert niet alleen boeken en artikelen, maar ook in de pers. Dit heb ik zelf ook allemaal gedaan. Het is hard werken als je vooruit wilt als ontwikkelingsland, en dat geldt ook voor academici.
In Amerika is er hetzelfde idee van ‘publieke intellectuelen’: je geeft les en doet onderzoek aan de universiteit, daarna neem je een regeringsfunctie op je en daarna keer je terug naar de universiteit. Maar je blijft publiceren in de media. Mijn generatie heeft grote veranderingen gezien in de Chileense politiek, en moest dit spel spelen onder zeer verschillende omstandigheden – van een intense reformistisch Christen-Democratische regering in zestiger jaren, tot een socialistische revolutie in de zeventiger jaren met president Salvador Allende, tot een rechtse militaire coup in 1973 en de terugkeer naar ons traditionele democratische systeem in de jaren negentig. Redactie Forum – 4/3/2008